Negen jaar is Elsa als ze ziet hoe een man haar rendier Nástegállu vermoordt. De man, een mede-dorpsbewoner, maakt een dreigend gebaar dat hij Elsa ook zal vermoorden als ze erover praat. Dus ze zwijgt hierover, vele jaren.
Ann-Helen Laestadius’ roman Stöld (2021) kwam in het Nederlands vertaald uit met de titel Slechts een diefstal (2022). We volgen Elsa van dálvi (winter) 2008 tot en met giđđageassi (lentezomer) 2019. Het Samische jaar heeft acht seizoenen, afgestemd op het leven met rendieren.
Aan het eind is Elsa dus 20 jaar, klaar met school en bezig haar vader op te volgen als rendierherder. Dat valt bepaald niet mee, in een gebied waar de klimaatveranderingen al jaren merkbaar zijn. Het onvoorspelbare weer maakt de traditionele leefwijze met rendieren steeds onmogelijker.
Elsa en haar familie ondervinden dagelijks racisme, bijvoorbeeld in de vorm van krassen op de auto en briefjes in de lerarenkamer van de school waar Elsa invalt. “Een goede Same is een dode Same”, waarna de rector weer een halfslachtig mailtje stuurt over dat we toch lief voor elkaar moeten zijn.
En ze moeten altijd weer vrezen dat rendieren vermoord worden. Door mensen die het vlees willen verkopen, of die ook het ook gewoon leuk vinden om de beesten te folteren en dat filmen en op sociale media publiceren.
Dan is er nog de Samische macho-cultuur waar de mannen opscheppen over hun sneeuwscooters en hun vrouw het liefst aan het aanrecht zien.
Ann-Helen Laestadius baseerde haar roman op ware gebeurtenissen. Naar aanleiding van onder andere een gesprek met een rendierherder en de honderd (!) niet-opgevolgde politieaangiftes die ze liet zien. De politie laat het erg vaak afweten als dorpsbewoners uit haat tegen Samen zich weer eens aan een rendier vergrijpen. Er is niet genoeg personeel om het zeer uitgestrekte gebied in Noord-Zweden te bedienen, zeker, maar het wordt ook duidelijk dat de politie geen prioriteit geeft aan dit soort zaken. Een rendiermoord is juridisch “slechts een diefstal”, maar raakt een rendierherder diep in zijn hart.
Boektrailer: https://www.youtube.com/watch?v=0dsoS-dNPDM&t=66s (dank aan Hans Hegeman van blogzweden: https://blogzweden.blogspot.com/search?q=laestadius)
Als de Netflix-film die Márjá Eira nu maakt wordt net zo goed wordt als het boek, wordt het een heel goede film. Tijdens het lezen had ik vaak het gevoel dat ik naar een film keek, alsof Laestadius dit vanaf het begin voor ogen heeft gehad.
Als ik iets negatiefs moet zeggen, is het dat ik het af en toe wat pedagogisch vond. Misschien omdat ik wat ervaring heb met de Samische cultuur. Ik kreeg som het gevoel dat ze een lijstje naast zich had liggen. Bezem tegen de deur om te signaliseren dat je niet thuis bent, check. Kaas in de koffie, check. Samische taalpolitie die goed in de gaten houdt of een ander Samisch persoon wel “correct” Samisch praat. Dwepende toeristen onder de Jokkmokk-markt, check. Even werd ik bang dat ook “problematische homofilie onder Samen, check” voorbij zou komen, maar dat viel mee.
Maar eigenlijk werkt deze pedagogische aanpak heel goed. Het boek wordt er ook echt niet minder spannend of interesant door. De meeste mensen, ook hier in Noorwegen, hebben geen idee hoe moeilijk Samen het hebben op allerlei gebieden tegelijk. Vinden dat Samen alleen maar zeuren. Dit boek kan hopelijk een eyeopener zijn.
Ik gaf hoofdstuk 1 aan een klas beroepsopleiding chemieprocessen-laboratoriumtechniek bij wijze van novelle-analyse. Wat ik hoorde van een aantal leerlingen was dat dit nieuw voor hen was. Met een klas psychologie I behandelde ik zelfmoord onder Samen met hulp van dit artikel van Melody Schreiber: https://www.statnews.com/2016/12/09/suicide-sweden-sami-mental-health/. Ook die leerlingen gaven aan dat ze niet zoveel wisten van de uitdagingen waar Samen voor staan. En hier zijn we nog wel in Samisch gebied, en helemaal niet ver van Noord-Zweden. Mensen in Zuid-Noorwegen of -Zweden weten nog minder.
Laestadius, A. -H. (2021). Stöld. Romanus och Selling.
Laestadius, A. -H. (2022). Slechts een diefstal. Cargo. Vertaald door Angélique de Kroon.
Schreiber, M. (2016, 9 december). In a land of thundering reindeer, suicide stalks the indigenous Sami. Statnews, https://www.statnews.com/2016/12/09/suicide-sweden-sami-mental-health/
Mooie post van je. Ik heb het boek ook al een tijdje uit maar nog geen blogpost ervan geschreven. Ik hoop die voor het verschijnen van de film toch wel klaar te hebben. Vandaag kwam ik een artikel tegen wie de hoofdrollen gaan spelen. Hopelijk wordt het tweede deel snel vertaald naar het Nederlands.
Ik zie uit naar jouw blogpost over dit boek. Ja, ik wil graag haar nieuwste boek Straff lezen, dat moet dan voorlopig in het Zweeds (heb Stöld in de Noorse vertaling gelezen). Een Noors boek over het leven op een internaatschool ligt op mijn te-lezen-stapel: Kathrine Nedrejord: Lappjævel! Ik weet niet of die in het Nederlands vertaald gaat worden.
Kathrine Nedrejord, niet eerder van haar gehoord. Ik denk niet dat die naar het Nederlands wordt vertaald. Een paar boeken van haar zijn wel naar het Duits vertaals maar Lappjævel helaas nog niet. Wie weet.