De rijmharige en de dromenziener

Samisch theater op z’n Japans- dat is een uitdaging.

“Waarschijnlijk de grootste Samische theaterklassieker ooit.” Zo noemt de website van Beaivváš Sámi Našunálateáhter deze voorstelling. De rijmbehaarde en de dromenziener, een voorstelling met tekst en muziek van Nils-Aslak Valkeapää, is bezig aan een grote toernee door Finland en Noorwegen, voordat het de beurt is aan Tokyo.

Samisch theater in Japan? Ja, want daar was Valkeapää (ook bekend als Áillohaš) toen hij het stuk schreef. Het werd zijn eerste en enige theaterstuk. Hij werd sterk geïnspireerd door de traditionele Japanse theatervorm No. Lees op Wikipedia meer over No-spel en Nogaku.

De voorstelling heeft dan ook de vorm van een typisch No-theaterstuk, vertelt de Beaivváš-website. Een eenzame zwerver komt op een bijzondere plek in de natuur en ontmoet daar een geheimzinnig persoon die een bovennatuurlijk wezen blijkt te zijn. In dit geval is het een jonge Samische rendierherder die bij het kampvuur onder het noorderlicht in slaap valt en in zijn droom (is het een droom?) bezoek krijgt van een geheimzinnige oude man met rijm in zijn haar. De man vertelt de jonge herder veel over het leven, hoe belangrijk liefde is, en hoe de mens een deel is van de natuur. Waarna de herder met hernieuwde moed verder kan leven.

Een concertversie van het stuk is al in 1995 in opgevoerd in Sopporo, met Áillohaš zelf en een aantal joikers. Nu wordt binnenkort voor het eerst de volledige versie opgevoerd, volgens wat Beaivváš opvat als Áillohaš’ laatste wens. Hij stuurde namelijk in 2001 vanuit Japan een ansichtkaart naar het mede door hemzelf opgerichte theater, waarop hij kort de wens uit om in Japan een echt No-spel op te zetten van het stuk. De kaart werd gestempeld op 26 november 2001, zijn sterfdag. En nu, in het jaar dat Áillohaš 70 jaar zou zijn geworden, is het eindelijk zo ver dat het ‘echte’ stuk in Japan wordt opgevoerd.

Een ander typisch No-kenmerk, begrijp ik van de uitleg op Wikipedia, is het gebruik van maskers en gebaren om emoties uit te drukken. Maskers werden hier niet gebruikt, maar gebaren des te meer. Vooral ook door de drie medespelers en-zingers.

Ik zag de voorstelling gisteren in Narvik. En werd toch niet helemaal geraakt. Zeker, de muziek en de joik/zang waren fantastisch. Dat kun je verwachten als Roger Ludvigsen (die samenwerkt met o.a. Mari Boine) de leiding heeft.

Het was moeilijk om de tekst te volgen. Samisch beheers ik niet goed genoeg, dus was ik aangewezen op de Noorse (nynorsk) en Engelse vertalingen die geprojecteerd werden. Twee vertalingen die erg verschillen qua stijl en ook inhoudelijk. Kan ook bijna niet anders dan dat die verschillen.

Dat, gecombineerd met elementen uit een theatercultuur waar ik helemaal niet mee bekend ben, maakte dat ik me maar matig in kon leven. Wat houterige dansbewegingen, weinig mimiek, misschien bewust om de droomachtige sfeer vast te houden? En wat was de functie van het koor, de drie zangers/dansers/acteurs? Ze leken van alles te vertolken, soms een rendierkudde, dan weer natuurfenomenen of gevoelens, zonder dat ik begrijp wat voor fenomenen of gevoelens.

Eerder besprak ik al de CD. Toen was ik maar matig enthousiast, en ik ben dus ook nu niet ‘om’. Sommige andere aanwezigen vonden het ontzettend mooi. Ook de omroep NRK had een zeer lovende recensie (Noors).

Alle foto’s zijn persfoto’s van Beaivváš: Ridnoavi2013/Mienna, zoals ook vermeld in de ALT-text. Meer persfoto’s

Beaivváš Sámi Našunálateáhter: Ridn´oaivi ja nieguid oaidni
Tekst en muziek door Nils-Aslak Valkeapää
Regie: Haukur J. Gunnarsson
Choreografie en mederegisseur: Indra Lorentzen
Kostuumontwerp: Berit Marit Hætta
Acteurs: Egil Keskitalo (rijmharige), Nils Henrik Buljo (rendierherder), koor: Inga-Máret Gaup-Juuso, Iŋgor Ántte Áilu Gaup, Mary Sarre
Musici: Roger Ludvigsen (gitaar), Esa Kotilainen (keyboard), Patrick Shaw Iversen (fluiten), Espen Høgmo (percussie)