Vandaag 67 jaar geleden gaf Hitler de Duitse troepen bevel om de bewoners van Finnmark en Noord-Troms gedwongen te evacueren en alles, alles plat te branden bij hun terugtrekking.
Van de ongeveer 60.000 bewoners in dit gebied deed ongeveer tweederde mee aan wat bekend is geworden als “de evacuatie”- de vlucht naar zuiderlijker gebieden van Noorwegen. Over land of in volgepakte boten. Ongeveer 25.000 mensen verscholen zich en bleven die winter onder zeer moeilijke omstandigheden, de zogenaamde “holbewoners”. Hiervan overleefden honderden het niet.
Heel Finnnmark werd letterlijk met de grond gelijk gemaakt om het de Russische en geallieerde troepen zo moeilijk mogelijk te maken. Huizen, stallen, fabrieken, scholen, ziekenhuizen, kerken, alles wat er was.
Marion Palmer interviewde bijna zestig ouderen in Kvalsund, een plaatsje iets ten zuiden van Hammerfest. Die wilden graag vertellen. In Kvalsund was de kerk het enige gebouw dat nog stond toen de vluchtelingen begonnen terug te keren zomer 1945.
Veel mensen in het zuiden dachten dat die vluchtelingen uit Finnmark maar primitief waren. Kennelijk hoefde je voor zulke vooroordelen zelfs niet zuidelijker te gaan dan Sørreisa, midden in de provincie Troms. Hier een klein stukje uit het verhaal van Betty Mathisen, geboren 1922.
– Papa was al ziek op de dag van de evacuatie. Het was zijn hart. Hij zat op het strand en wachtte op de boot met een wollen deken om zich heen terwijl de Duitsers een pistool in de rug van ons anderen zetten en ons uit onze huizen dwongen. Hij stierf in Sørreisa en is daar begraven.
De boot kwam zeker uit Hammerfest. In het ruim waren heel veel meubels opgestapeld en er waren veel geesteszieken aan boord. Wij hadden ook twee geesteszieke meisjes bij ons die bij ons op Skjåholmen woonden. Die waren Fins. Op Kargenes hadden ze er ook twee wonen. Die waren er ook bij. Al die geesteszieken werden in Tromsø afgeleverd.
Mijn broer Hagnar en mijn oudste zus woonden in Sørreisa. Dus daar gingen we van de boot. Nieuwsgierige mensen stonden op de kade.
– Kijk eens! Ze hebben geen staart!
Ja, dat zeiden ze. Die wonden genezen nooit.
Opmerkelijk hoe levendig deze mensen vele tientallen jaren later vertellen over hun ervaringen. Palmer voegde geen commentaar toe, knipte en redigeerde alleen. Bijzonder om die verschillende stemmen te horen: vrouwen, kinderen, mannen, mensen met een Samische, Noorse of Kvenske achtergrond.
Marion Palmer: Bare kirka sto igjen. Fortellinger om krigen i Finnmark. Spartacus Forlag, 2010.
Wikipedia-artikel over
Tvangsevakueringen og nedbrenningen av Finnmark og Nord-Troms (Noors).
Oeps, kan niet rekenen… gelukkig had nog niemand gereageerd op die stomme fout… en die is nu gecorrigeerd.