-Voor de oorlog was de Samische tijd, vertelde Marion Palmer. Een paar oudere mensen die ze interviewde voor haar boek Bare kirka sto igjen, vertelden over de Juovllastállu, een soort Samische kersttrol. Vervolgens zeiden ze snel: Maar zullen we nu maar hebben over de evacuatie?
“Ik denk dat ik dit kan zeggen: was de evacuatie er niet geweest, dan had ik misschien even goed Samisch als Noors gesproken. Ik begreep immers veel Samisch toen ik nog een jongen was. Nou begrijp ik niks meer.”
Dat zei Jan Israelsen, geboren in 1931, tegen Marion Palmer.
De oorlog betekende de doodssteek voor de Samische cultuur in Kvalsund, net als in veel andere kleine kustgemeenschappen. Toen de eerste vluchtelingen terugkeerden in de zomer van 1945, stond er letterlijk bijna geen gebouw meer overeind. En de wederopbouw gebeurde op Noorse premissen. En daarin was weinig tot geen plaats voor de Samische geschiedenis.
Geschiedkundige Ivar Bjørklund zegt het zo in zijn nawoord:
– Kvalsund ging de oorlog in als een arm Samisch buitengewest (met Kvænske en Noorse inslagen) zonder wegverbinding of stroom of andere maatschappelijke verworvenheden. Tien jaar later ontmoeten we een pulserende maatschappij waar het Samische tot het verleden behoort en waar Engelse Quakers, Zuid-Noorse leraren en timmermannen, Duitse werkgevangenen en niet in het minst een Noorse wederopbouwbureaucratie een hele nieuwe werkelijkheid hebben geschapen- zowel materieel als mentaal. En door de voortdurende uitspraken van individuen begrijpen we zowel welke prijs ze hebben betaald als hoe ze hun nieuwe wereld het hoofd konden bieden.
De vernoorsing was al voor de eeuwwisseling op gang. Niettemin rekende volgens Bjørklund in 1944 het merendeel zich nog Samisch of Kvænsk van de ongeveer 70.000 mensen die toen leefden in Noord-Troms en Finnmark. (Op andere plaatsen heb ik gelezen over 60.000 inwoners) De meesten leefden van wat de zee en het strand boden, vaak gecombineerd met landbouw of veeteelt op zeer kleine schaal.
De wederopbouw werd geregisseerd vanuit het zuiden. Het was een gigantisch project en heel erg Noors, met een gelijkheidsideaal en veel formulieren om in te vullen. Er werd geen rekening gehouden met de culturele diversiteit in het noorden, iedereen kreeg gelijke huizen en gelijke stallen met plaats voor drie beesten.
Meegaan met de Noorse maatschappij was voor de arme bevolking van Finnmark een manier om deel te nemen aan de vooruitgang, misschien de enige manier.
-På dette viset ble det klart for hele befolkningen i de brente områdene at ferdigheter i norsk språk og kultur var en absolutt forutsetning for å kunne delta i den utviklingen som nå sto for døra- både i landsdelen og landet for øvrig. Søringenes undring over de haleløse flyktningene var et tilbakelagt kapittel, heretter var framtida norsk. (Bjørklund in het nawoord van Marion Palmer, 2010).
Vandaag 67 jaar geleden gaf Hitler de Duitse troepen bevel om de bewoners van Finnmark en Noord-Troms gedwongen te evacueren en alles, alles plat te branden bij hun terugtrekking.