Tag Archives: kerst

Ontvoerd door de Oskoreien?

De belevenissen van de ontvoerde bedelaarster (of is het toch bedelares?) worden niet geduid in de vertelling. Het wordt verteld op een manier alsof niemand begrijpt wat er is gebeurd. Åsgårdsreien
Åsgårdsreien, Peter Nicolai Arbo, via Wikimedia Commons.

Maar de luisteraars hadden misschien wel hun vermoedens? In de tijd rond kerst was het belangrijk om voorzichtig te zijn, want allerlei bovenaardse krachten waren dan actief. De bedelaarster sloeg duidelijk alle voorzorgsmaatregelen in de wind, becommentarieert Brita Pollan.
Zo had je de julestállu. Wie de kerstvrede niet respecteerde, bijvoorbeeld door te skiën of te paard brandhout te halen, kon rekenen op een genadeloze afstraffing. Men ruimde de boel buitenshuis op om geen problemen te krijgen als Stállu voorbijkwam met zijn gevolg van muizen en ratten, de museraide.
Ook voor een ander gezelschap is het oppassen: Oskorei/ Åsgårdsreien (Noors). Deze Wilde Jacht (Nederlands) van rusteloze zielen maakte in de donkere tijd hemel en aarde onveilig. Levenden konden worden meegesleurd. Misschien gebeurde dat met onze bedelaarster. Ze lijkt in elk geval betoverd (maktstjålet) door contact met wezens uit een andere wereld, schrijft Pollan. In deze toestand (Samisch: ráimmahallan) kan iemand gek overkomen, is buiten zichzelf en slaapt veel.

Het Nederlandse Wikipedia-artikel over de Wilde Jacht legt verbanden tussen de Oskoreien en Sinterklaas op zijn peerd en de kerstman met zijn arreslee.

Is het Noorse woord voor kerst een leenwoord uit het Samisch? (Noors) .

Bedelaarster ontvoerd- Samische vertelling

“Een oude Samische bedelaarster trok op de dag voor kerst van boerderij naar boerderij. Ze had een boot waar ze mee roeide. Ze kwam bij boerderijen van Samen en bedelde om vlees, rendiermelk en nog meer dingen die Samen gewoonlijk hebben. Het was al laat op kerstavond en ze kreeg kaas, vlees en andere dingen die bij kerst horen. En alles wat ze kreeg stopte ze in haar plunjezak.
Het was al avond en het daglicht was bijna verdwenen toen ze wegging van de boerderij van de Samen. Ze ging naar de zee waar haar boot lag. Maar toen ze het strand op kwam, zag ze een rode koe en ze hoorde een stem uit het donker, die zo klonk: ‘Ga, ga! Ga niet, ga niet!’ ”

De vrouw raakt buiten zichzelf van angst. De volgende dag, eerste kerstdag, wordt ze dertig kilometer uit de buurt van haar boot gevonden. Mensen verzorgen haar en na wat misverstanden komt ze terug bij haar familie.

“Toen ze thuis was gekomen, vertelde ze haar familieleden over de koe, dat die rood was, en over de stem die haar bevolen had te gaan en te gaan en die haar vervolgens verbood te gaan en te gaan, en over de vaart waarmee ze had gevaren in de nevel tussen hemel en aarde en over bergen en dalen.
Zo was ze daar gekomen en meer dan dat wist ze niet te vertellen.”

Dit verhaal vertelde Ole Jonsen uit Ibestad in 1883 aan de bekende Samische taal- en cultuuronderzoeker Justus Qvigstad. Hij nam het op in zijn verzameling ‘Samiske beretninger’ (Samische vertellingen).

Een raadselachtig verhaal. Het commentaar van Brita Pollan helpt. Je moet oppassen voor de Oskoreien. Morgen meer!

Samiske beretninger, i utvalg fra J. K. Qvigstads Samiske eventyr og sagn I-IV, 1927-1929. Innledning, kommentarer og språklig bearbeidelse ved Brita Pollan. Aschehoug, 1997.

Kerst in de stressless?

Kerstkadootjes. Ik moet nog een kraag op een trui breien. En een pasgebreide muts vilten in de wasmachine. Dan slaat de kerstvrede toe.

Morgen is de avond waar al maanden iedereen naar toe stresst, kerstavond. Vandaag is het ‘kleine kerstavond’. Sommige mensen gaan zo ver dat ze het ook hebben over ‘piepkleine’ en ‘piep-piep-kleine’ kerstavond. Dat zegt wel iets over de opgeklopte verwachtingen.

Hoe vredig kan het worden met twee kleine koters? Probeer niet te veel te verwachten.
Maar als het lukt dan heb ik deze boeken in huis:

– Arto Paasilinna: Harens år, 2004. (Oorspronkelijke titel: Jäniksen vuosi, 1975, Nederlandse vertaling ‘Haas’, Arena 1993, door Maarten Tengbergen).

– Maria Parr: Tonje Glimmerdal. Det norske samlaget, 2009. Nederlandse vertaling uit 2010 (door wie??): Tonje en de geheime brief, Lannoo. Een stukje heb ik gelezen, ik durf al wel te zeggen: een geweldig jeugdboek.

– Henning Wærp: E8 Nord, 2010. Eerste roman van mijn voormalig docent Noors in Groningen, nu al jaren literatuurprofessor in Tromsø. Man met oorlogstrauma rijdt eindeloos vaak het stuk Tromsø-Nordkjosbotn en ook stukken elders in Troms die ik goed ken, onder andere het Samische Ruŋgu/ Spansdalen. Hartstikke benieuwd.

Home for Christmas

Wat vinden jullie van de film ‘Home for Christmas’?

De verhalen in het boek Bare mjuke pakker under treet (‘Alleen zachte pakjes onder de kerstboom’) speelt zich af in en rond het fictieve dorp Skogli, waar Levi Henriksen veel van zijn verhalen situeert. Mensen van diverse pluimage zijn op weg op kerstavond. Op zoek naar vrede. De meesten vinden ook vrede, op de een of andere manier. Soms doordat wraak- of andere plannen mislukken.

In het titelverhaal slaagt de wraak. Gelukkig. Stel je voor, niet alleen word je gedumpt door je vriendin en ontzegt die je al het contact met je kinderen. Haar nieuwe vriend blijkt ook nog Lars Hroar te heten, met een aanstellerige H. Onze held verkleedt zich als kerstman om tenminste even bij zijn kinderen te kunnen zijn. En plaatst Lars Hroar-met-een-H in een lastig parket, of moet ik zeggen parkiet, haahaaah. Hilarisch en droevig.

‘En wanneer Turid zo ver ontdooid is dat ze naar me toe komt en op mijn schoot gaat zitten, wens ik dat God mijn licht uit kon blazen. Hier, vanavond. Nu. Dat hij me gewoon thuis kon brengen. Dat hij mijn ziel vleugels kon geven en me weg liet zweven als een Bethlehemsengel, naar mama, opa, Johnny Cash en alle anderen die mij voor zijn gegaan op de gouden weg. Maar God geeft mijn ziel geen vleugels. Niet nu. Turid springt van mijn schoot en als ik van de stoel opsta, blijft haar warmte achter op mijn dij alsof ik een muur zou zijn en zij de zon.’

Het Jehovah-meisje in het verhaal Pernille oppe og nede (‘Pernille boven en beneden’) is in de film een moslimmeisje geworden (Waarom eigenlijk?). Als een jongetje tegen haar liegt dat ze bij hem thuis evenmin kerst vieren begint een vriendschap- en natuurlijk verwikkelingen.

Ik heb de film nog niet gezien. Misschien komt het er nog van. Jullie in Nederland hebben het maar makkelijk, al die plaatsen waar-ie te zien is. Hier is Home for Christmas te zien

Naar huis met kerst

In april kampeerden een opa en oma met hun vier kleinkinderen van 4, 6, 9 en 11 jaar in een tent, een lavvu. Die zaterdagmorgen zou opa koffie koken, toen het propaanapparaat explodeerde in de tent.
Hij wist de oma en de kinderen uit hun slaapzakken in de brandende tent naar buiten te slepen. Iedereen was zwaargewond. Hulpverleners verzorgden hen zo goed mogelijk ter plekke, totdat na een paar uur eindelijk de ambulancehelicopter kwam.
De opa stierf twee dagen later in het universiteitsziekenhuis in Tromsø. De anderen werden overgebracht naar een ziekenhuis in Bergen dat gespecialiseerd is in de behandeling van brandwonden.
De twee jongste kinderen kregen een acute complicatie en werden naar een gespecialiseerd ziekenhuis in Boston gevlogen. Voor het meisje van zes mocht dat niet meer baten, zij overleed al snel. De jongen was ook nog lang in gevaar, maar hij is nu zover hersteld dat hij thuis in Salangen kan zijn om kerst te vieren.
Aanvulling 14 december: Hij is thuis, schreef Troms Folkeblad, afgaande op wat Nordlys schreef. De nu vijfjarige jongen zou zich verheugen op slalommen en het bezoeken van zijn kinderdagverblijf. In het nieuwe jaar moet hij verder revalideren bij de ziekenhuizen in Bergen en Boston.