Deze samenvatting helpt hopelijk om een idee te krijgen van de inhoud van Arthur Firstenbergs prachtige en goed gedocumenteerde boek. Veel van de poetische formuleringen en nuances verdwijnen natuurlijk. Het allerbeste blijft gewoon het hele boek lezen. Helaas is het er voorlopig nog niet in Nederlandse vertaling, voor zover ik weet. Deze samenvatting is gebaseerd op de samenvatting in het Engels die iemand anders heeft gemaakt. Hier heb ik zo nauwkeurig mogelijk vertaald. Niet altijd ben ik het eens met de inhoudelijke keuzes en soms is de toon wat tendentieus, vind ik. Elders op deze website heb ik wat langere samenvattingen van de eerste zes hoofdstukken gemaakt, gebaseerd op mijn eigen leeservaringen. Ik hoop dat ook voor de volgende hoofdstukken te doen.
Author Archives: Karin
– Start i det små (Bernard Lievegoed School i Maastricht)
Bernard Lievegoed School er en barneskole i byen Maastricht (NL). Skolen klarte å redusere WiFi-strålingen betydelig etter at en far tok initiativ.
Faren forteller: Poden hadde helseproblemer. En alternativt praktiserende lege konkluderte med at barnet var elektrohypersensitiv (EHS), en diagnose som ikke “vanlig” praktiserende leger har i sitt diagnosesystem.
Etter det hadde faren samtaler med skolelegen og med skoleledelsen. Først kom han ingen vei. Men etter to uker ombestemte skolen seg, og fra da av var skolen veldig samarbeidsvillig. Det er mulig at skolen har vært i kontakt med Meander vrijeschool in byen Nijmegen, som i likhet med Bernard Lievegoed School har et antroposofisk grunnlag. Meander vrijeschool er helt wifi-fri.
Uansett. Det ble installert fem ecoWifi-rutere i skolen. Disse stråler betydelig mindre sammenliknet med vanlige WiFi-rutere, og det gjør at den mikrobølgete strålingen nå er betydelig redusert. Datamaskiner avgir fortsatt stråling, men de brukes kun et begrenset antall timer i uka i klasserommet. Dermed forblir strålingen på et akseptabelt nivå.
Bernard Lievegoed School undersøker nå om de kan bli helt WiFi-fri.
Hvilke råd kan denne faren gi til andre foreldre som er bekymret over WiFi på skolen?
– Snakk om temaet med andre i ditt nærmiljø. Mange opplever plager på grunn av elektromagnetisk stråling, uten at de er klar over at det er dette som er årsaken. “Jeg har møtt minst åtte-ni mennesker som har plager.”
– Start i det små, snakk med rektor. Fortell at kablet internett er bedre for helsa, sikrere, og i tillegg billig.
– Etter hvert kan du be om et møte med skolestyret (i Nederland: et styre som tar overordnede avgjørelser om en eller flere skoler i en skolekrets, red.). Fortell at det finnes betimelig tvil på påstanden om at elektromagnetisk stråling ikke er farlig. Vil styret ha på samvittigheten at elever får helseskader, nå eller i framtida? Informer om at ecoWiFi er billig og at det gir mye mindre stråling, selv om kabling alltid er den beste løsninga. “Jeg foreslo det til skoleledelsen, og tilba å betale det selv. Det hjalp også at jeg hadde god kontakt med IT-ansvarlig.”
Til slutt: det installeres mer og mer trådløse nettverk i samfunnet vårt, og det kan oppleves som fortvilende. Prøv likevel å ikke leve for mye i angst. Ikke la dette prege hele livet ditt. Positive tanker skaper en positiv verden. La deg, for eksempel, inspirere av Bruce Liptons forelesninger, er et råd denne faren gir.
http://www.dagreis.nl/2019/07/02/wifi-fri-undervisning-et-bevisst-valg/ Intervju med Meander vrijeschool voor basisonderwijs, om hvorfor de valgte å bli uten Wifi (oversatt til norsk)
http://www.bernardlievegoedschool.nl/, basisschool op antroposofische grondslag. I byen Maastricht finnes også en Bernard Lievegoed-ungdomsskole/videregående skole, men dette er altså en annen skole.
http:// https://www.jrseco.com/nl/ Hjemmesiden av Jan-Rutger Schrader, den nederlandske ingeniøren som utviklet JRS EcoWifi. (Jeg blir ikke sponset av Schrader eller foretaket hans)
http:// https://www.youtube.com/watch?v=82ShSNuru6c. En forelesning av Bruce Lipton om The Biology of Belief (jeg presenterer denne lenken, det betyr ikke nødvendigvis at jeg er enig i alt Lipton sier).
– Vil være føre var (Steinerskolen i Bærum)
Det er ingen problem å bruke kablede nettverk i grunnskolen. Et intervju med Vibeke Akse Eng, daglig leder i Steinerskolen i Bærum.
Hvorfor har dere redusert bruken av WiFi?
Det er ikke sånn at vi er mange i teamet som er veldig bekymret. Vi vil ha en balansert holdning til dette, og det betyr at vi vil være føre var. Så lenge man ikke vet så mye om effektene fra stråling, er det best å være forsiktig.
Ved starten av skoledagen leverer elevene inn mobiltelefonene, avskrudd, og så blir de låst i et skap under skoledagen. Hovedargumentene våre til foreldre handler om at det er bedre for undervisningen, fellesskapet og tilstedeværelse – de velkjente argumentene om at elevene slipper å bli avledet hele tiden, overbelastet, at kontakt med andre elever og læreren blir mye lettere uten at mobilen forstyrrer. Vi sier ikke så mye om stråling, men vi har det i bakhodet.
Ellers er vi heldig med skolens geografiske plassering, nede i en dump der det er veldig lite stråling. Det er gunstig for elever som har plager som følge av elektrohypersensitivitet. Kanskje har et par elever kommet til vår skole nettopp av den grunn, men det er flere år siden. Når jeg snakker med elever og foreldre er ikke stråling et stort tema. Det som derimot er aktuelt er at alle elever på offentlige skoler i Bærum får nettbrett. Ikke alle foreldre er så begeistret over det, og det er en grunn til at noen søker seg til vår skole.
Hvilke tiltak har dere gjort for å redusere bruk av WiFi?
Vi bruker stort sett kablet nettverk. Vi har to bygg, ett for første til og med
femte klasse, og et annet bygg for sjette til og med tiende klasse. I dette
bygget er det et datarom med 24 kablede maskiner. Det finnes ikke noe trådløst
elevnettverk. Også de ansatte bruker kablede maskiner. Vi har et trådløst
nettverk i administrasjonsbygget som kan brukes av gjester, men som regel er
det slått av.
Hvordan er det å gjennomføre nasjonale prøver, når mange elever samtidig skal bruke datamaskiner?
De nasjonale prøvene blir gjennomført på datarommet. Når det er flere klasser som skal ha nasjonale prøver, deler vi de inn i to grupper. Det er ingen problem for oss å gjennomføre nasjonale prøver, og det er ikke vanskelig å planlegge.
Hvilke råd kan du gi til offentlige skoler som mottar signaler fra WiFi-bekymrede foreldre? Når samtidig læreplanen har stort fokus på digitale ferdigheter som grunnleggende ferdigheter i alle fag?
Steinerpedagogikken har et syn på at det fysiske, sanseopplevelser er viktig i oppveksten. Etter hvert kommer utvikles den digitale kompetansen. Vi har stor frihet i hvordan vi legger opp undervisningen. Det er et godt utgangspunkt. Foreldregruppen legger heller ikke stor press på at IKT skal brukes mer. Jeg tror at dette må være vanskelig i en offentlig skole.
Lenke til læreplanen for Steinerskolene:
Steinerskoler bruker et annet læreplanverk enn offentlige skoler.
Mathisen, A.: Oversikt-steinerpedagogisk ide og praksis, 2014: https://www.steinerskole.no/wp-content/uploads/2018/05/En-lareplan-for-steinerskolene-Oversikt-steinerpedagogisk-ide-og-praksis-2014.pdf. Se s. 10-11 om digitale ferdigheter.
Et sitat fra læreplanen:
“Steinerpedagogikken med sin likeverdige vektlegging av barnets og samfunnets perspektiv vil på den ene siden betone at digitale medier har en selvfølgelig plass i skolen,legitimert gjennom denne teknologiens sentrale posisjon i samfunnet som helhet. På den andre siden er det nødvendig åreflektere over hvilke konsekvenser bruken avdigitale mediene har for barn og unges utvikling, læring, kommunikasjon og kultur. En slik refleksjon vil søke å gi et nyansert og dynamisk bilde av den digitale teknologiens rolle i steinerpedagogikken.”
Slik arbeider Steinerskolen i Bærum med data-undervisning: http://www.stib.no/data
– Begin in het klein. (Bernard Lievegoed School in Maastricht)
De Bernard Lievegoed School, een basisschool in Maastricht, heeft zijn WiFi-straling behoorlijk gereduceerd. Dat gebeurde nadat een vader initiatief nam.
De vader vertelt: Kroost had gezondheidsklachten. Een alternatieve arts kwam tot de conclusie dat het kind electro-hypersensitief was – een diagnose die niet in het systeem van reguliere artsen staat.
Vervolgens had de vader gesprekken met de schoolarts en de directie van de school. Eerst haalde dat niets uit, maar na twee weken veranderde de school van mening en was vanaf toen erg bereid om mee te werken. Mogelijk heeft de school contact gehad met Meander vrijeschool in Nijmegen, die net als de Bernard Lievegoed School een basisschool op antroposofische grondslag is. Meander is geheel wifivrij (zie ook het interview van Dolly Bootsma met Jean Pierre van Groeningen, https://www.jrseco.com/nl/wifivrij-onderwijs-een-bewuste-keuze.)
Straling werd beperkt
Hoe dan ook, er werden vijf ecowifi-routers aangebracht in de school. Die stralen een stuk minder, en dat maakt dat de microgolfstraling nu aanzienlijk lager is in vergelijking met gewone WiFi-routers. Computers zenden wel straling uit, maar die worden maar een beperkt aantal uren per week gebruikt in de klas. De straling blijft daarmee acceptabel.
De Bernard Lievegoed School onderzoekt momenteel de mogelijkheden om een wifi-vrije school te creëren. Dus: is de school op dit moment al een vrij wifi-vrije vrijeschool, in de toekomst wordt het mogelijk een volledig wifi-vrije vrijeschool. 🙂
Gerede twijfel
Welke raad geeft deze vader aan andere ouders die bezorgd zijn over WiFi op school?
– Spreek over dit onderwerp met mensen in je omgeving. Veel mensen ervaren problemen door electromagnetische straling, zonder dat ze zich bewust zijn van de oorzaak. “Ik ben zeker acht-negen mensen tegengekomen die klachten voelen.”
– Begin in het klein, spreek met de schooldirecteur. Vertel dat bekabeld internet gezonder en veiliger is en bovendien goedkoop.
– Uiteindelijk kun je naar het schoolbestuur stappen. Vertel dat er gerede twijfel is over de uitspraak dat electromagnetische straling niet ongezond is. Willen ze op hun geweten hebben dat de leerlingen nu of later gezondheidsklachten krijgen? Wijs erop dat ecoWiFi goedkoop is en een veel lagere straling geeft, hoewel bekabeling altijd het beste is. “Ik heb het voorgesteld aan de schooldirectie en aangeboden het zelf te betalen. Het hielp ook dat ik goed contact had met de netbeheerder.”
– Tot slot: Ondanks dat de steeds verder gaande installatie van draadloze netwerken in de samenleving erg ontmoedigend kan zijn, probeer toch niet teveel in angst te leven. Laat niet je hele leven erdoor bepalen. Positieve gedachten scheppen een positieve wereld. Laat je bijvoorbeeld inspireren door de lezingen van ontwikkelingsbioloog Bruce Lipton, raadt deze vader aan.
Dit is de website van de Bernard Lievegoed School, basisschool op antroposofische grondslag: http://www.bernardlievegoedschool.nl/. Er is in hetzelfde Maastricht ook een Bernard Lievegoedschool voor voortgezet onderwijs, maar dat is dus een andere school.
Hier is de website van Jan-Rutger Schrader, ontwerper van JRS EcoWifi: https://www.jrseco.com/nl/ ( Ik word niet gesponsord door Jan-Rutger Schrader en zijn bedrijf).
Een lezing van Bruce Lipton over The Biology of Belief: https://www.youtube.com/watch?v=82ShSNuru6c. Dat ik deze link geef, wil niet noodzakelijkerwijs zeggen dat ik het eens ben met alles wat Lipton zegt.
Garen uit schelpen – Bildts gemeentewapen op Noorse wanten
De gemeente het Bildt, in het noordwesten van de provincie Fryslân, bestaat officieel niet meer. Maar het gemeentewapen van “aren uit schelpen” leeft voort in diverse artefacten. Binnenkort ook wantjes-sleutelhoesjes geproduceerd in Noord-Noorwegen.
Sinds 1 januari 2018 bestaat de gemeente het Bildt, aan de Waddenzee in noordwest-Friesland, niet meer. Op die datum werd de gemeente Waadhoeke opgericht, uit de voormalige gemeenten Franekeradeel, het Bildt, en vier dorpen van de gemeente Littenseradeel. Gemeentecentrum werd Franeker. De naam Waadhoeke (een combinatie van Nederlands en Fries) verwijst naar dat het een “hoek bij de Waddenzee”, dus een Waddenhoek is. Er kwam ook een nieuwe gemeentevlag.
Helemaal niet onaardig, met die golvende Wadden in de hoek en die goudgele velden van koren of mais. En vervolgens het groen van bossen? Mooi en functioneel in zijn eenvoud. Maar hij haalt het natuurlijk niet bij de symboliek van het wapen van de voormalige gemeente het Bildt (let wel: het wapen heb ik het over, niet de vlag. Voor zover ik zie is er nog geen nieuw gemeentewapen).
Het wapen verwijst naar de geschiedenis van het Bildt. Ik citeer uit de Nederlandse Wikipedia: “Het Bildt maakte ooit deel uit van de Middelzee en is een van de oudste Nederlandse polders. Hertog George van Saksen liet het gebied in 1505 inpolderen door Hollanders. De bewoners van dit gebied worden Bilkerts genoemd, zijn van een Hollandse oorsprong en spreken een eigen karakteristieke taal. Er wordt zodoende in dit gebied grotendeels, niet het in Friesland gebruikelijke Fries maar, Bildts gesproken. De naam “het Bildt” komt van opgebild, wat opgeslibd betekent. Men is ook niet ‘in’ het Bildt maar ‘op’ het Bildt.”
Daarom verwijst het wapen naar vruchtbare landbouwgrond die ontstond waar eerst zee was. De drie schepen stellen de drie dorpen voor, Sint Annaparochie, Sint Jacobiparochie en Vrouwenparochie.
Het doet mij een beetje denken aan het lotussymbool van een mooie bloem die in de modder groeit, de goede dingen die kunnen voortkomen uit dingen die oorspronkelijk behoorlijk shit zijn. Zonder dat ik daarmee wil zeggen dat de zee niks is, of dat inpolderen en landbouwgrond altijd maar geweldig is. Dingen veranderen, je kunt groeien.
Beeldend vaktherapeute Joke Wassenaar kan zich veel beter uitdrukken over de symboliek: https://www.hetbildt.nu/
Of de Bildtkers het ook zo verwoorden weet ik niet, maar in elk geval is het wapen nog niet verdwenen uit hun harten. Je ziet het nog steeds overal in Sint-Annaparochie, het voormalige gemeentecentrum.
Bijvoorbeeld in de straatverlichting.
En in winkels. (Iemand die dat Achteruit !! op de witte pet begrijpt?)
Ik werk nu aan een miniwant, (of hoe je zoiets moet noemen) met sleutelhanger om auto- en andere sleutels in op te bergen. Links een uil-variant, gemaakt door de familie Rane. In het midden mijn wantje met een varde-motief. En rechts dus op weg met een “aren-uit-schelpen”-motief. Werk in uitvoering.
De 5G-revolutie – voor wie is die?
door Anna-Inga Haugtrø
5G– Deze herfst wordt Trondheim de eerste 5G-stad in Noorwegen. 5G moet de basis leggen voor een technologische revolutie. Naar het volk wordt reclame gemaakt voor onder andere sneller internet, slimme steden en het internet der dingen . Maar wordt het leven beter?
Als er machtige krachten achter staan, is vragen stellen noodzakelijk. Concernchef van Telenor, Sigve Brekken, geeft ons een deel van het antwoord op de vraag voor wie 5G is: “Vroeg lanceren van en experimenteren met 5G is belangrijk voor de ontwikkeling van Noorse industrie en concurrentiekracht.”
Tegelijk waarschuwen meerdere onafhankelijke onderzoekers voor het gezondheidsgevaar van straling van draadloze communicatietechnologie. “EMF-scientist appeal” is nu ondertekend door 247 onderzoekers met specialistische competentie op dit gebied.
Worden veiligheid en gezondheid aan de kant gezet als de motivatie maar groot genoeg is? Historisch is dat geen nieuw fenomeen.
Een rapport van de WHO (World Health Organization) in 2000 onthulde hoe de tabaksindustrie destijds zware lobbypraktijken gebruikte om de houding van de WHO ten aanzien van roken te beïnvloeden en ze zaaide twijfel over de gezondheidsgevaren in het algemeen bij de bevolking. De manipulatie was geraffineerd en vond grotendeels in het verborgene plaats. Wetenschappelijke experts met onzichtbare banden met de industrie waren een belangrijk deel van de strategie. Hoe konden ze slagen?
De tabaksindustrie had een netwerk en geld, en dat leverde hun veel op. Wie heeft vandaag meer netwerk en geld dan de technologiebranche? Bovendien hebben ze globale visies: een gerobotiseerde samenleving met AI (Artificial Intelligence), IoT (Internet of Things) en SMART-producten die onze levens moeten revolutioneren. Alles afhankelijk van een dicht geweven globaal draadloos netwerk.
Informatiemacht
Als de tabaksindustrie veel middelen gebruikte om het gezondheidsgevaar van roken te ondergraven, is het dan mogelijk dat de technologiebranche dezelfde methode gebruikt? Is het voor hen nodig twijfel te zaaien over de gezondheidsgevaren van draadloze communicatietechnologie? In een toespraak tot de National Press Club in 2016 vertelde Tom Wheeler, voormalige lobbyist in de kabel- en draadloze industrie, voorzitter in de FCC (the Federal Communications Commission) en nu lid in het iOT-bedrijf Actility, dat technologie de voorwaarden voor de politiek moet bepalen en niet omgekeerd. Opdat 5G zijn volledige potentiaal kan bereiken met nieuwe innovaties en daaropvolgende miljarden Amerikaanse dollars winst, moeten ze vrije speelruimte hebben. Ze kunnen niet wachten op regelgeving door de autoriteiten.
Aanbevolen grenswaarden voor straling van draadloze communicatietechnologie in Europa werden in 1998 vastgesteld door ICNIRP (International Commission for Non Ionizing Radiation Protection). Noorse autoriteiten houden zich aan deze. In het artikel “How much is safe” onthulen journalisten in Investigate Europe hoe ICNIRP bestaat uit een commissie die zichzelf heeft gekozen, met leden die dicht samengeweven zijn in een netwerk verbonden met andere organisaties en expertcomités die de grenswaarden ondersteunen. Ze hebben ook banden met financiëring van de industrie.
ICNIRP heeft een Noorse representant, Gunnhild Oftedahl, die werkt op de Faculteit voor Informatietechnologie en elektrotechniek bij de NTNU (Noorwegens teknische-naturwetenschappelijke universiteit) in Trondheim. Ze zit ook in een expertgroep opgericht door het Folkehelseinstistuut (Instituut voor Volksgezondheid) dat in 2012 een rapport uitgaf dat het officiële standpunt van Noorse gezondheidsautoriteiten weergeeft. Volgens het rapport geeft het geheel van onderzoek geen reden om te concluderen dat straling van draadloze technologie gezondheidsschade geeft. De vraag is welk onderzoek ze ten grondslag leggen voor deze conclusie en wie dat onderzoek heeft gefinancieerd?
Branchebetaald onderzoek
Onderzoeker Henry Lai onderzocht in de jaren 90 het effect van niet-ioniserende microgolffrequenties op DNA in ratten voor het Office of Naval Research in de Verenigde Staten. Ze wilden weten of straling van een radar invloed had op de gezondheid van de operateurs, zonder gedachte aan mobiele telefoons. Mobiele telefoongigant Motorola ging zich toch interesseren voor de studie. Ze gebruikten enorm veel middelen om Lais werk te ondergraven, ze probeerden hem ontslagen van zijn baan te krijgen en ze financieerden studies die zijn resultaat tegenspraken. Dit motiveerde Lai om beschikbare studies over mobiele telefonie tussen 1996 en 2006 te verzamelen. Hij deelde de studies in in onafhankelijk onderzoek versus onderzoek gefinancieerd door de industrie en concludeerde dat 67 procent van het onafhankelijke onderzoek negatieve biologische effecten van mobielgebruik lieten zien, in tegenstelling tot 28 procent van de door de industrie gefinancieerde studies (zie afbeelding).
ORSAA (Oceania Radiofrequency Scientific Advisory Association), een onafhankelijke onderzoeksgroep die kijkt naar studies gerelateerd aan gezondheidseffecten van straling van draadloze communicatie, publiceerde in 2017 het artikel “Who is Running the WHO EHC Review – ICNIRP?” Dit indiceert dat netwerk en financiëring invloed heeft op zowel onderzoeksresultaat als keuze van leden in WHO’s expertpanel in de stralingszaak.
Is 5G veilig?
Heeft de technobranche het nu zo druk dat studies over de biologische gevolgen van de straling die de hele aardbol zal bedekken irrelevant zijn? Daar krijgt men sterk de indruk van in een hoorzitting waar Richard Blumenthal, een Amerikaanse senator uit Connecticut, aan een panel van mensen uit de branche vraagt hoeveel geld er is gereserveerd voor onafhankelijk onderzoek op het veld. Het antwoord is nul. Millimetergolven die gebruikt moeten worden in 5G, zijn niet eerder op grote schaal gebruikt, alleen maar voor militair gebruik. Toch zijn de bedrijven SpaceX, Boeing, One Web en Spire Global bezig 20.000 5G-satellieten in een baan om de aarde te sturen. Voor wie?
Als 5G niet iets voor jou is, raad ik je aan om de oproep hieronder de ondertekenen: www.5gspaceappeal.org.
Bronnen
1. https://www.digi.no/artikler/trondheim-blir-forste-storby-med-5g/461526. Lekanger, Kurt (2019): Trondheim blir første storby med 5G. Digi.no, 27. maart 2019.
2. EMF Scientist. https://www.emfscientist.org/
3. FCC Chair Tom Wheeler speaks at the National Press Club. https://www.youtube.com/watch?v=tNH35Kcao60
4. Senate Commerce Hearing, Blumenthal Raises Concerns on 5G Wireless Potential Health Risk. https://www.youtube.com/watch?v=hsil3VQE5K4
Zie ook het rapport van Folkehelseinstitutttet: Svake høyfrekvente elektromagnetiske felt – en vurdering av helserisiko og forvaltningspraksis (Zwakke hoogfrequente electromagnetische velden – een beoordeling van gezondheidsrisico en handhavingspraktijk). https://www.fhi.no/publ/2012/svake-hoyfrekvente-elektromagnetisk/, gepubliceerd augustus 2012.
Noorse tekst: Anna-Inga Haugtrø. Gepubliceerd in Ny Tid, august 2019, årgang 67 (8), p. 1 en 5, en op Internet 1 augustus 2019: https://www.nytid.no/hvem-er-5g-revolusjonen-for/
Haugtrø is leraar op een kulturskole en freelance skribent. (Op een kulturskole krijgen kinderen en jongeren in hun vrije tijd les in bijvoorbeeld muziek en andere kunstuitingen. Een skribent is in een Noorse context een schrijver van verschillende soorten prozatekst, vaak journalistieke).
Vertaling in het Nederlands: Karin Swart-Donders.
Luftballong
Hoofdstuk 6: Het gedrag van planten
.
Wat is het effect van electriciteit op planten? Daar werd in de negentiende en begin twintigste eeuw mee geëxperimenteerd. Hoe hebben stroompjes energie invloed op de groeisnelheid en de uiteindelijke grootte van de plant.
De briljante Bengaalse geleerde Sir Jagadis Chunder Bose (1858-1937) wist veel
van botaniek maar ook van draadloze communicatie. Hij vond dat ook planten
zenuwen hebben en bestudeerde die met een zelfontworpen instrument dat de
plantbewegingen honderd miljoen keer vergrootte. Hij vond dat planten
pulserende cellen hebben die het plantensap rondpompen, dus dezelfde functie
als een hart in dieren. Iets wat niet in moderne botanische leerboeken staat.
Hij experimenteerde met electriciteits- en radiogolven op planten. Daar was hij
overigens lang niet de eerste mee. Planten die met electriciteit waren
behandeld ontkiemden eerder, groeiden sneller en langer, openden hun
bloemknoppen eerder, maakten meer bladeren. Vaak, maar niet altijd, waren ze
robuuster dan planten die niet met electriciteit waren behandeld. Dit werd
vanaf 1775 toegepast op gewassen, met spectaculaire resultaten. Altijd was de
stroom die was toegediend zwak. Maar hoe zwak precies, dat meten lukte in die
tijd nog niet.
Bose werkte verder aan een model van Edward Pflüger over hoe electrische stroom dierlijke zenuwen beïnvloedt. Het kwam er op neer dat, als je twee dioden aan zenuwen koppelt, de negatieve diode een zenuw stimuleert en de positieve diode een zenuw verdooft op het moment dat de stroom wordt aangezet. Omgekeerd op het moment dat de stroom wordt uitgezet, dan is het juist de positieve diode die stimuleert. Tijdens het stromen zelf gebeurt er niets met de zenuw, zei Pflüger. Maar dit model klopte niet, vond Bose uit. Afhankelijk van hoe sterk de stroom is, kan het effect tegengesteld zijn. En stroom verandert diepgaand het geleidende vermogen van zenuwen. Daar was slechts een ongelooflijk zwak stroompje voor nodig.
Een microampère in planten, een derde microampère in dieren, om zenuwactiviteit te controleren. Nog minder intensiteit was nodig om de groei van planten te beïnvloeden.
In de jaren twintig vond Vernon Blackman, een landbouwonderzoeker aan het Imperial College in Engeland, uit dat blootstelling aan een stroom van 50 picoampère, een uur per dag, voor een maximale groeitoename zorgde. Te lange blootstelling, of te sterke stroom (een tiende microampère) was minder groeibevorderend of zelfs schadelijk. Dit werd in 1966 bevestigd door Lawrence Murr en zijn collega’s aan de Pennsylvania State University. Zij vonden dat “one quadrillionth of an ampère would stimulate plant growth.” (In Firstenberg 2017: 74).
Bose experimenteerde ook met radiogolven op planten. Naast botanicus was hij ook expert in draadloze technologie. Hij liet zien dat blootstelling aan zwakke radiogolven de plantengroei stimuleerde, maar blootstelling aan gemiddlde (hij noemt geen waarde) vertraagde juist groei. Radiogolven vertraagden ook het proces waarbij het plantensap omhoog wordt gepompt.
Bose concludeerde in 1927 dat planten reageren op een veel groter deel van het electromagnetisch spectrum dan mensen. En dat dat maar goed is ook. Anders zouden mensen alleen nog kunnen leven in hermetisch gesloten metalen kamers.
Hoofdstuk 5. Chronische electrische ziekte.
Vanaf 1959 werd er een web aan telegraafleidingen gebouwd boven Londen. Eerst alleen voor zakelijke klanten, maar al gauw ook voor particulieren. Tweeduizend vijfhonderd meter kabel, en nog een veelvoud daarvan aan leidingen, werd aangebracht boven de hoofden en onder de voeten van de Londenaren. Soortgelijke ontwikkelingen vonden in andere wereldsteden plaats. Alles in een razend tempo.
In de Verenigde Staten werd in 1844 de eerste telegraaflijn gebouwd door het team van Samuel Morse. De lijn ging van Baltimore naar Washington, langs de Baltimore- en Ohio-spoorlijn. Veel telegraaflijnen liepen langs beide kanten van spoorlijnen.
Terwijl deze transformatie in volle gang was, beschreef de jonge arts Georg Miller Beard (1839-1883) in 1869 de symptomen van een nieuwe ziekte die hij “neurasthenie” noemde. Zelf legde hij geen verband met elektriciteit. Integendeel, hij behandelde de ziekte met elektrotherapie, waar hij veel verstand van had.
Al eerder dan 1869 werd de term “neurasthenie” gebruikt door medici, maar dan ging het om een andere ziekte. Wat voor ziekte weet ik niet – dat legt Firstenberg niet zo goed uit, vind ik. Belangrijk punt voor hem is dat de betekenis van sommige medische termen verandert in de loop der tijd. Bijvoorbeeld ook “nerveus” betekende lange tijd dat wat we tegenwoordig “neurologisch” noemen. Het is pas sinds Freud dat een “neurose” psychisch wordt verklaard als een gevolg van verdrongen vroege jeugdervaringen. Een ander voorbeeld is het vroegere gebruik van de termen “hypochondrisch” en “hysterisch”. Als een man symptomen van een neurologische ziekte vertoonde waarvan men dacht dat ze voortkwamen uit de interne organen, werd hij gediagnosticeerd als hypochonder. Als een vrouw hetzelfde soort symptomen vertoonde, werd ze gediagnosticeerd als hysterisch – van het Griekse woord voor baarmoeder – men dacht dat de baarmoeder klachten veroorzaakte elders in het lichaam.
De draconische behandlingen veroorzaakten zelf vaak zelf ernstige neurologische ziekten. De temperamententheorie van Hippokrates gold nog steeds. Elke ziekte was het gevolg van een teveel of te weinig aan gele gal, zwarte gal, flegma (slijm) en bloed. Behandeling moest vloeistoffen waar te weinig van was aanvullen, en waar teveel van was afvoeren. Dus de patiënt moest laxeren, braken, zweten, bloeden (aderlaten). In medicijnen zaten vaak giftige stoffen als lood en kwik. In het begin van de negentiende eeuw begonnen sommige dokters de temperamentenleer in twijfel te trekken. Velen realiseerden zich ook dat er niets mis was met de baarmoeder respectievelijk interne organen in het geval van ziekten van het zenuwsysteem. Ze zochten naar betere namen.
In 1866 kwam de eerste beschrijving van de ziekte die Beard drie jaar later neurasthenie zou noemen. Dat was in een boek van Austin Flint. Daarna ging het los met publicaties hierover. Flint beschreef patiënten die klagen over loomheid, moeheid van geest en lichaam, gewrichtspijn, depressie, slapeloosheid, ‘s ochtends al uitgeput zijn.
Firstenberg vertelt hier het tragische verhaal van dokter Margaret Abigail Cleaves (1848 – 1917). Haar verhaal verdient eigenlijk een eigen blogpost. Kort gezegd ondervond deze bekwame arts alle symptomen van heftige neurasthenie, maar ze had het zelf niet door. Sterker nog, ze gebruikte veel elektrotherapie bij haar patiënten en deed onderzoek naar straling. Waarom toch legde ze geen verband? Waarschijnlijk omdat nu eenmaal op dit tijdstip was besloten dat neurasthenie psychisch was, punt uit.
Ondertussen bleek dat mensen die in de buurt van electriciteit werkten beroepsziekten kregen. Telegrafisten kregen “mal télégraphique”, die bestond uit onder andere hartkloppingen, slapeloosheid, problemen met zien en horen en een lange lijst met andere klachten. Telefoonoperatoren kregen ook klachten. Mensen die in de trein werkten ook. Weliswaar waren daar ook andere oorzaken zoals de treinbewegingen en het lawaai, maar vergeet niet dat er aan beide kanten van het spoor telegraaflijnen waren. Rudolf Arndt legde tenslotte verband tussen neurasthenie en electriciteit.
Toen kwam Freud en defineerde neurasthenie als mentale ziekte en “angstneurose”. Nu werden de symptomen definitief opgevat als psychisch en emotioneel, dus zonder externe oorzaak. Maar alleen in Noord-Amerika en West-Europa. In veel andere landen is neurasthenie de meest voorkomende psychiatrische ziekte, en chronische vergiftiging wordt vaak als oorzaak gevonden. Bijvoorbeeld in Azië, Oost-Europa, Rusland en de voormalige Sovjetrepublieken.
Symptomen waren, onder andere: angst, geprikkeldheid, hartkloppingen, hartritmeverstoringen, pijn op de borst, zweten, uitputting. En een aantal andere klachten die bekend zijn bij elke dokter, elke patiënt met “anxiety” en ook elke persoon met electrische gevoeligheid.
De term neurasthenie kwam in gebruik in China in de jaren twintig, toen het land begon te industrialiseren. In Rusland nam neurasthenie epidemische proporties aan in de jaren 1880. Daar lag het niet aan later op gang komende industrialisatie. Het kwam door de invloed van neurofysioloog Ivan Sechenov en later zijn leerling, de bekende Ivan Pavlov (die met de bel en de kwijlende hond). Zij legden grote nadruk op omgevingsfactoren die neurasthenie veroorzaken, in tegenstelling tot de interne factoren van Freud. In de twintigste eeuw vonden Russische dokters omgevingsoorzaken van neurasthenie, waaronder electriciteit en electromagnetische straling. Het was ook niet toevallig juist in Rusland dat in de jaren dertig de nieuwe ziekte “radiogolfziekte” werd ontdekt.
Hier vat Firstenberg het samen, let op de ironie in de laatste zin.
“As living beings, not only do we possess a mind and body, but we also have nerves that join the two. Our nerves are not just conduits for the ebb and flow of electric fluid from the universe, as was once believed, nor are they just an elaborate messenger service to deliver chemicals to muscles, as is currently thought. Rather, as we will se, they are both. As a messenger service, the nervous system can be poisoned by toxic chemicals. As a network of fine transmission wires, it can easily be damaged or unbalanced by a great or unfamiliar electric load. This has effects on both mind and body that we know today as anxiety disorder.” (Firstenberg 2017: 65).
Hoofdstuk 4: De ongegane weg
Twee manieren om naar de wereld te kijken botsten met elkaar aan het eind van de achttiende eeuw. Het meningsverschil tussen Galvani en Volta kan dat demonstreren.
Luigi Galvani uit Bologna was professor in de anatomie en verloskunde. Hij deed experimenten waarbij hij poten van dode kikkers zich kon laten samentrekken als koper en ijzer met elkaar werden verbonden aan de poot. Zijn verklaring: electriciteit is een biologisch fenomeen. De metalen doen hetzelfde als de zenuwen doen, namelijk ze zorgen voor een ontlading van “dierlijke electriciteit” die in de hersenen wordt opgewekt en in de spieren wordt opgeslagen.
Alessandro
Volta was autodidact natuurkundige. Hij meende dat de samentrekkingen
uitsluitend door de externe stimulus kwamen, dus door het met elkaar verbinden
van de beide metalen. Er bestaat niet zoiets als dierlijke electriciteit, zei
Volta, en inderdaad slaagde hij erin om stroom te produceren door verschillende
metalen met elkaar te verbinden. Zonder dat er nog maar een kikker aan te pas
kwam.
Volta ontwikkelde later de eerste batterij, die gebruik maakt van hetzelfde
principe.
Firstenberg ziet het wetenschappelijke meningsverschil tussen de arts en de natuurkundige als voorbeeld van een diepe identiteitscrisis in de wetenschap en de maatschappij. Een crisis die, niet verbazend, werd gewonnen door Volta en zijn navolgers.
“Their dispute was a clash not just between scientists, not just between theories, but between centuries, between mechanism and spirit, an existential struggle that was ripping the face of western civilization in the late 1790’s. Hand weavers were shortly to rise in revolt against mechanical looms, and they were destined to lose. The material, in science as in life, was displacing and obscuring the vital.” (Firstenberg 2017: 45).
Nu kwam de industriële revolutie echt op gang, mede dankzij de electrische batterij van Volta. Nu werd electriciteit op grote schaal toegepast, zonder dat men zich nog druk maakte over mogelijke effecten op levende wezens. Zelfs toen later werd aangetoond dat electriciteit wel verbonden was met leven, nam men dat niet meer serieus. Voortaan hoorden concepten als “levenskracht” bij het domein van de religie, niet meer bij wetenschap.
Een nog grotere verandering die plaatsvond na 1880 was dat mensen geleidelijk vergaten wat de aard van electriciteit was.
“They began to build a permanent electrical edifice, whose tentacles snaked everywhere, without noticing, or thinking about, its consequences. Or, rather, they recorded its consequences in minute detail, without ever making the connection to what they were building.” (Firstenberg 2017: 46).
Arthur Firstenberg: The Invisible Rainbow. A History of Electricity and Life. AGB Press, Santa Fe, New Mexico, Sucre, Bolivia, 2017.